Czystość mikrobiologiczna wody to jeden z najważniejszych aspektów regulacji jej bezpieczeństwa. Badania mają na celu dokładne sprawdzenie, czy w badanej próbce nie znajdują się  chorobotwórcze bakterie. Mogły by zaszkodzić zdrowiu ludzi. Regulacje prawne odnoszące się do tematu czystości mikrobiologicznej wody przedstawione są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 roku odnoszące się do jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda na pływalniach reguluje stan wód w basenach. Naszemu zdrowiu mogą zagrażać bakterie chorobotwórcze dostające się do wód z różnych źródeł. Jednak najczęściej są to patogeny pochodzenia kałowego wydalane przez ludzi chorych jak i nosicieli. Nawet niewielka ilość bakterii może prowadzić do poważnych zatruć.

Bakterie wskaźnikowe w wodzie

Bakterie wskaźnikowe to mikroorganizmy występujące naturalnie jako saprofity w ludzkim oraz zwierzęcym przewodzie pokarmowym. Wykrycie tych bakterii w wodzie wskazuje na zanieczyszczenie fekalne. Za bakterie wskaźnikowe uznajemy takie organizmy które występują w postaci nieprzetrwalnikującej, dostępnej do wykrycia przy użyciu dostępnych metod. Nie rozmnażające się w środowisku wodnym oraz występują licznie w jelitach i odchodach ludzi oraz zwierząt. Bakteriami wskaźnikowymi w wodzie są: Escherichia coli, bakterie z grupy coli, Enterokoki, Clostridium perfringens, gronkowce koagulazo-dodatnie, Pseudomonas aeruginosa, Legionella sp.

Escherichia coli w wodzie

Escherichia coli znana również pod potoczną nazwą pałeczki okrężnicy wstępuje naturalnie w jelicie grubym człowieka oraz zwierząt. Do wód trafia wraz z kałem i może powodować zakażenia dróg moczowych, przewodu pokarmowego i oddechowego. Do bakterii z grupy coli zaliczamy bakterie należące do gatunu Escherichia coli oraz z rodzaju Enterobacter, Klebsiella i Citrobacter. Ich obecność w wodach również wskazuje na obecność świeżego zanieczyszczenia odchodami lub ściekami. Zgodnie z ISO 9308-1 (PN-EN ISO 9308-1)  badanie wody oparte jest na metodzie filtracji membranowej. Filtry hodujemy następnie  na chromogennym podłożu agarowym. Norma ISO 9308-2 (PN-EN ISO 9308-2) zaleca także hodowlę metodą płytek lanych, a następnie określenie najbardziej prawdopodobnej liczby z tablic NPL.

Paciorkowce kałowe w wodzie

Paciorkowce kałowe z rodzaju Streptococcus i Enterococcus również wskazują na zanieczyszczenie fekalne, jednak wykazują one większą odporność na warunki środowiskowe oraz obecność w wodzie chloru. Gatunek Clostridium perfringens również wskazuje na zakażenie fekalne, ale odległe w czasie ze względu na obecność odpornych na czynniki środowiskowe przetrwalników. Obecność komórek bakteryjnych świadczy często o nieprawidłowym procesie uzdatniania wody.  Prowadzi się również badania w kierunku wykrycia obecności Pseudomonas aeruginosa w wodach powierzchniowych, wodach na pływalniach oraz wodzie pitnej i gospodarczej. Przy obniżonej odporności mogą wywoływać zakażenia dróg oddechowych, układu pokarmowego a nawet zapalenie opon mózgowych. Podobnie jak paciorkowce kałowe wykazują dużą odporność na środki dezynfekcyjne na bazie chloru.

Legionella w wodzie

Bakterie z rodzaju Legionella są pasożytami wewnątrzkomórkowymi pierwotniaków. Ich naturalnym środowiskiem bytowania są wody śródlądowe oraz morskie, jednak spotykane są w instalacjach wodociągowych ciepłej wody i klimatyzacjach. Często kolonizują również wnętrza rur przez które przepływa ciepła woda. Do zakażenia może dojść między innymi poprzez wydostanie się komórek bakteryjnych z areozolem podczas kąpieli pod prysznicem. Choroba wywołana prze pałeczki nosi nazwę legionellozy. Może występować w postaci płucnej i objawiać się silnym kaszlem i wysoką gorączką. Inną postacią legionellozy jest tak zwana gorączka Pontiac której przebieg przypomina grypę sezonową i jest zdecydowanie łagodniejszą postacią zakażenia.

Wymagania dotyczące czystości wody

Woda jest środowiskiem w którym mikroorganizmy występują naturalnie i stanowią mikroflorę autochtoniczną. Kiedy pojawiają się z obcych źródeł mówimy wtedy o mikroflorze allochtonicznej. W Polsce jak i w innych krajach UE wytyczne odnoszące się do wody są jednakowe. Mówią, że w stu mililitrach wody wodociągowej nie może znajdować się nawet jedna wskaźnikowa komórka bakteryjna. Istotnym wskaźnikiem czystości wód jest określenie ogólnej liczby bakterii psychrofilnych i mezofilnych które występują w 1 ml. wody. Wysoka wartość kolonii bakteryjnych wzrastających w temperaturze 37°C wskazuje iż może występować prawdopodobieństwo pojawienia się wśród nich  kolonii bakterii chorobotwórczych. Ponieważ krócej przeżywają one w wodzie i wzrasta prawdopodobieństwo iż mogą pochodzić z obcych źródeł. Według normy PN-EN ISO 6222:2004 w wodzie pitnej ogólna liczba mikroorganizmów w 36°C po 48 godzinach nie powinna przekraczać 100 jtk/ml.  W 22 C po 72 godzinach wartość ta natomiast nie może przekraczać 100 jtk w sieci wodociągowej.  200 jtk/ml w kranie konsumenta.

Kiedy woda zostaje wprowadzana do opakowań jednostkowych ogólna liczna jtk w 36°C nie może przekraczać wartości 20. W przypadku Legionella sp. za wynik poprawny uważa się mniej niż 50 jtk/100ml dla obiektów w których przebywają pacjenci z obniżoną odpornością. 100 jtk/1000 ml dla reszty obiektów. Próbki pobiera się z ujęć wody, urządzeń wodociągowych, cystern i kontenerów oraz zbiorników magazynujących wodę do picia. Najczęściej przyczynami skażenia wody są wycieki ścieków, stare oraz nieszczelne sieci wodociągowe, wtórne zanieczyszczenie w procesie dystrybucji. Często także przenikanie ścieków z szamb oraz fekalia dostające się do studni i ujęć. Badania wykonuje się na podłożach bez czynników selektywnych i hamujących metodą posiewu powierzchniowego lub wgłębnego.

By zminimalizować ryzyko zakażenia patogenami szpitale oraz obiekty lecznicze zobowiązane są do badania wody minimum dwa razy w przeciągu roku. Natomiast szkoły, hotele, baseny oraz inne obiekty zakwaterowania zbiorowego muszą kontrolować stan wody raz na rok.  Jeśli w badaniach wykryto więcej niż 100 jtk. na 100 ml to nawet częściej. Jeśli wynik nie przekraczał wspomnianej wartości, kolejne badanie można wykonać po upływie trzech lat. Przy analizie wyniku badania wody pod względem ilości bakterii w 1 ml wody w 22°C istotną kwestią jest zwrócenie uwagi na wyniki z przeszłości by upewnić się iż stan jest stabilny. Gdy badanie wykazało nagły wzrost ilości bakterii koniecznym jest ustalenie źródła zakażenia i wyeliminowanie go oraz przeanalizowanie innych równoległych oznaczeń parametrów jakości danej wody.